माझे गांधीलेख




मी आजवर ठिकठिकाणी लिहिलेले गांधीजींविषयीचे लेख. 

Read more...

पाळतशाहीचा पसारा



पेगॅससने केलेली पाळतशाही हा मुद्दा सध्या आपल्याकडे गाजतो आहे. मुळात तंत्रज्ञान आधुनिक झाले, पेगॅसस आले ही समस्याच नाही. तंत्रज्ञानात सुधारणा होतच जाईल. समस्या आहे ती तंत्रज्ञानाचे वापरकर्ते कोण आहेत आणि त्यांचा हेतू काय आहे यात. तेव्हा पेगॅससच्या निमित्ताने प्रश्न विचारायला हवा, की या तंत्रज्ञानाचा वापर करणाऱ्यांवर लक्ष कोण ठेवणार? त्यासाठी हवेत भक्कम कायदे.

 


मॉस्कोमधील ब्रिटिश दूतावासातील एका केबिनमध्ये एक अधिकारी व्हीएचएफ रिसिव्हर ऐकत बसला होता. त्यावरून तो रशियाच्या वायुसेनेचे संदेश चोरून ऐकत असे. त्या दिवशी रिसिव्हरमधून त्याला अचानक वेगळेच आवाज ऐकू येऊ लागले. त्याच्या लक्षात आले, हा तर आपल्याच अधिकाऱ्याचा आवाज. तो या रिसिव्हरमधून कसा येतो? नक्कीच आपल्या अधिकाऱ्याचे बोलणे रशियन चोरून ऐकत असावेत; पण ते कसे काय? त्याने आपल्या वरिष्ठांना त्याची माहिती दिली. चौकशी सुरू झाली. केजीबीने दूतावासात गुपचूप मायक्रोफोन बसविला असावा, असा संशय होता. कानाकोपऱ्यात त्याचा शोध घेण्यात आला; पण काहीच सापडले नाही. पीटर राइट हे 'एमआय-फाइव्ह' या ब्रिटिश गुप्तचर संस्थेचे माजी सहायक संचालक. त्यांनी तो शोध घेणाऱ्या तंत्रज्ञांशी बोलून अंदाज बांधला, की हे नक्कीच वेगळे प्रकरण आहे. रशियाने नक्कीच ध्वनीकंपनांच्या आधारे आवाज ऐकण्याचे तंत्र शोधून काढले असावे.

यानंतर सहा महिन्यांनी मॉस्कोतील अमेरिकी दूतावासातील तंत्रज्ञांना असेच एक छोटेसे यंत्र सापडले. त्याचा अभ्यास केल्यानंतर लक्षात आले, की पीटर राइट यांचा अंदाज खरा होता. आपण बोलताना आजूबाजूच्या वस्तूंवर उमटणारे तरंग पकडून, त्यांतून तेथे चाललेले बोलणे ऐकण्याचे काम करणारे मायक्रोफोन रशियाने बनविले होते. ही १९५१ मधील गोष्ट. त्या काळातील ही अशी तंत्रे आणि यंत्रे बाबा आदमच्या जमान्यातील वाटावीत, अशी प्रगती या ७० वर्षांत झाली आहे. काळ संगणकाचाच नव्हे, तर कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा आहे. 'पेगॅसस' हे सायबरअस्त्र या काळाचे अपत्य आहे.


Read more...

पाळतशाहीचे महाजाल





रात्रीची वेळ. दहा वाजून दहा मिनिटे झाली होती. नॉर्थ लंडनमधील एका सदनिकेतून दोघे जण बाहेर पडले. हे घर होते एका माजी सैनिकाचे. त्याला भेटण्यासाठी या दोन व्यक्ती येणार हे ब्रिटिश गुप्तचरांना आधीच समजले होते. त्यातील एकावर एमआय-फाईव्ह या गुप्तचर संस्थेच्या हेरांची आधीपासूनच पाळत होती.

ते दोघे जण रस्त्यावर आले. कारमध्ये बसून व्हिक्टोरिया स्टेशनच्या दिशेने ते निघणार, तोच बाजूच्या काळोखात दबा धरून बसलेल्या आठ पोलिसांनी त्यांना घेरले. स्पेशल ब्रँचचे ते पोलिस. त्यांनी या दोघांचीही झडती घेतली. एकाच्या हातात ब्रीफकेस होती. ती जप्त केली. दोन वेगवेगळ्या गाड्यांत त्यांना टाकण्यात आले. या दोघांनाही राष्ट्रीय गोपनीयता कायद्यांतर्गत अटक करण्यात आली होती.

हे दोघेही पत्रकार होते. एकाचे नाव क्रिस्पिन ऑब्री आणि दुसऱ्याचे डंकन कॅम्पबेल. जॉन बेरी या माजी सैनिकाची मुलाखत घेऊन ते चालले होते. काही वर्षांपूर्वी त्याने सायप्रसमध्ये ब्रिटिश लष्कराच्या सिग्नल्स इंटेलिजन्सविभागासाठी - सिगिंट म्हणतात त्याला - काम केले होते. त्याच्याकडून ती माहिती घेण्यासाठी ते गेले होते. सुमारे तीन तास ते त्याच्याशी बोलत होते. ते बोलणे ध्वनिमुद्रित करीत होते. आता तो सांगत असलेली माहिती तशी जुनीच झाली होती. कॅम्पबेल यांच्यासाठी तर ती विशेषही नव्हती. ब्रिटनच्या जीसीएचक्यूचा गौप्यस्फोट करणारे ते पत्रकार. त्यांना त्यात काय नवे वाटणार?

हे जीएसीएचक्यू म्हणजे गव्हर्नमेन्ट कम्युनिकेशन हेडक्वार्टर. चेल्टनम शहरातील दोन मोठ्या इमारतींमधून या संस्थेचे काम चालत असे. ते काम होते इलेक्ट्रॉनिक आणि रेडिओ संदेशवहनावर नजर ठेवण्याचे, ते संदेश चोरून ऐकण्याचे. आजवर लोकांच्या दृष्टीने ब्रिटनच्या सर्वांत मोठ्या हेरसंस्था होत्या त्या एमआय-फाईव्ह किंवा एमआय-सिक्स. पण तो समज चुकीचा आहे. जीसीएचक्यू हीच सर्वांत मोठी हेरसंस्था आहे आणि अमेरिकेच्या एनएसएच्या म्हणजे नॅशनल सिक्युरिटी एजन्सीच्या हातात हात घालून ती पाळतीचे काम करीत असते. ब्रिटनमध्ये अनेक ठिकाणी जीसीएचक्यू आणि एनएसएची मॉनिटरिंग स्टेशन आहेत. सरकारने आजवर लपवून ठेवलेली ही माहिती कॅम्पबेल यांनी महत्प्रयासाने मिळविली आणि मे १९७६ मध्ये टाइम आऊटया मासिकातील एका लेखातून ती फोडली. त्या लेखाचे नाव होते - द इव्ह्जड्रॉपर्स.’ - चोरून ऐकणारे.

हा लेख वाचून मोठी खळबळ माजली,


Read more...